محمد دلاوری ـ خبرنگار و مجری برنامه‌های خبری صداوسیما که چند سالی است در حوزه فیلم‌­‌های مستند نیز حضوری جدی داشته است ـ جملات بالا را بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: شبکه مستند انصافاً متروکه نشد؛ یعنی این شبکه کاری کرد که جزو شبکه‌هایی قرار گرفت که وقتی فیلم‌های ما از آن پخش می‌شود، بازخوردش را می‌بینیم. این، برایم خیلی جالب است؛ یعنی خیلی‌ها می‌گویند فیلمت را در شبکه مستند دیدیم. اصلاً چنین اتفاقی برایم غیرقابل باور بود اما خب چنین اتفاقی افتاد. با اینکه انتظار داریم از برنامه‌های شبکه‌های یک، دو و سه بازخورد بگیریم و از شبکه مستند این انتظار بسیار کم بود.

این مستندساز همچنین درباره جشنواره تلویزیونی فیلم مستند اظهار کرد: ویژگی مثبت این جشنواره این است که هزینه فراوانی ندارد. یعنی در دوره‌ای شروع کرده‌اند، فیلم‌ها را تقریباً به یک نحو دیگری نمایش دادند و آن پخش از کنداکتور عمومی شبکه مستند بوده که الان اسمش جشنواره تلویزیونی شده است. آخر سر هم همین شور و شوقی که به خاطر مسابقه بودن آن در مجموعه مستندسازها ایجاد می‌کند؛ خوب است. اما باید دقت داشت جشنواره را به گونه‌ای برگزار کنیم که آن لوح و تندیس‌ قدر و قیمت داشته باشد و در مجموع، مستندسازها خوشحال و مفتخر باشند که این لوح تندیس یا هر چه هست را از جشنواره بگیرند. به عبارت دیگر، این جشنواره باید اعتبار کافی داشته باشد. داورانش و مدال داوریشان آن‌قدر قوی، درست و زیربنایی باشد که موجب رشد و ارتقای مستندسازی شود و جشنواره فقط به یک دورهمی ساده تبدیل نشود.

وی با ابراز امیدواری درباره‌ی برگزاری مطلوب جشنواره اظهار کرد: به کسانی که در این جشنواره موفق می‌شوند تبریک می‌گویم اما باقی دوستان هم ان‌شاءالله برای کار کردن انگیزه بیشتری پیدا کنند. چون آخر همه جشنواره‌ها این است که آدم از خودش راضی باشد و فکر کند کاری را که انجام داده کاری خوب و قدرتمند بوده است. اگر این اتفاق بیفتد، حتی اگر در هیچ جشنواره‌ای هم جایزه نگیرد اهمیتی ندارد. کما اینکه من خودم در طول ۲۰ سال فعالیتم فقط یک بار از جشنواره جام‌جم جایزه گرفته‌ام ولی در طول این سال‌ها هر بار که خودم از کار خودم رضایت داشتم، خودم به خودم یک جایزه‌ داده‌ام و این خوب است. انسان باید خود و خدایش از کارش راضی باشد، این خیلی مهم است و جشنواره هم ان‌شاءالله انگیزه‌بخش باشد. نباید در آخر جشنواره این در ذهن ما رسوب کند که چه کسی جایزه گرفت و کسی نگرفت. چون در هر حال هر نوع داوری که صورت بگیرد ممکن است گروهی که حتی حق‌شان هم هست، جایزه نگیرند، بنابراین نباید این کدورت در دل‌شان باقی بماند.

راوی مستندهای «انقلاب جنسی» و «متولد اورشلیم» درباره چالشی بودن کارهایش، اظهار کرد: من نمی‌خواهم سراغ چالش­‌ها بروم، چالش‌ها سراغ من می­‌آیند. چون من به این مدل از کار شناخته شده‌ام، دوستانی که اغلب در این حوزه فعالیت می‌کنند بیشتر سراغم را می­‌گیرند وگرنه من به همه گونه‌های مستندسازی، علاقه‌مند هستم.

وی در ادامه از تعلق خاطر جدی خود به فرهنگ، هنر و ادبیات، طبیعت و طبیعت‌گردی سخن گفت و افزود: شاید اگر مسیر من بدین‌گونه پیش نمی‌رفت اکنون راوی مستندهای طبیعت بودم.

دلاوری در پاسخ به پرسشی درباره امکان ساخت مستندهایی با موضوع طبیعت و طبیعت گردی گفت: من به تولید این گونه کارها خیلی مشتاقم؛ البته نمی‌دانم می‌تواند این‌قدر در ذهن مخاطب تغییر جهت‌ جدی و ناگهانی داد یا خیر؟ این به‌ هر حال همیشه تردیدی است که کنار ما هست ولی قلب من لزوماً در جای خاصی گیر نکرده است. یعنی من به حوزه‌های هنر، ادبیات و طبیعت خیلی دلبستگی جدی دارم. منتهی این حوزه همیشه خیلی مشکل داشته به‌ لحاظ نیروی انسانی که این کار را انجام دهند چون حوزه بسیار پیچیده و مشکلی است. کسانی که حاضرند خودشان را در معرض مخاطره قرار بدهند، شاید کمتر باشند.

وی افزود: کسی که قرار است مستندهای چالشی بسازد، چند ویژگی را باید با هم داشته باشد. علاوه بر اینکه ماجراجو و خطرپذیر باشد باید اشراف کاملی به فضای سیاست و اقتصاد جامعه داشته باشد و در عین حال بتواند در این حوزه قدم بگذارد. یعنی اگر همه اینها با هم نباشد، فرد ممکن است دچار آسیب شود.

دلاوری همچنین درباره مواجهه با برچسب‌زنی‌های رایج از جمله سفارش سازی و وابستگی جناحی در تولد مستندهای تلویزیونی اظهار کرد: به هیچ وجه نمی‌شود آدم خودش را از این برچسب‌ها رها کند. کسی که پا در این راه می‌گذارد باید به استقبال انواع مخاطرات برود که یکی‌ از آنها همین برچسب زدن است. به‌ هر حال هر کس از یک طرف ما را می‌زند، بعضی از دوستان هم به این شکل ما را می­‌نوازند. در مجموع شما هر بار که یک مرز را بگشایی و دری را باز کنی، باید منتظر انواع و اقسام حملات باشید. پس اشکالی ندارد، بگویند. اما خوب است اسنادش را هم منتشر کنند وگرنه هر کس می‌تواند بدون هیچ سند و مدرکی به هر کسی هر چیزی را نسبت دهد.

وی ادامه داد: ای کاش این رفقا، کارهای ما را که می‌دیدند تلاش می‌کردند یک کار غیرسفارشی و غیروابسته بهتر از ما بسازند. یعنی به‌ جای این که سیلی به صورت ما بزنند یک گام از ما پیش می‌رفتند. منتهی این اتفاق نمی‌افتد. یعنی ذات و طبیعت کار بدیع و متفاوت کردن همین است. شما باید منتظر باشید و همه این حملات را به جان بخرید. چند سال که می‌گذرد، بعد همه پی به خوبی آن می‌برند. کار نو معمولاً یک چند سالی زود به دنیا می‌آید و این تولد زودرس یک‌سری دردها را باید به همراه داشته باشد، طبیعت این کار است و از آن گریزی نیست.

دلاوری همچنین در اظهاراتی درباره انواع مستندهای تولیدی در دهه های اخیر و ارتقای کار مستندسازی گفت: تا همین چند سال پیش به هر کس می‌گفتی من مستندسازم، آن را با راز بقا یکی می گرفتند. یعنی مستندسازی با مستندسازی برای طبیعت کاملاً مترادف شده بود و این خوب نبود. در حالی که همه‌ می‌دانیم فیلم مستند، جهان بسیار بزرگی است که از هر سمت که بروی، کشفیات تازه ای برایت به ارمغان می آورد.  این اتفاق را باید به فال نیک گرفت و خیلی خوشحال بود که فیلم‌های تازه ای ساخته می‌شود.

وی عنوان کرد: البته در این مستندسازی‌ها باید مواردی را رعایت کرد. یکی اینکه خود را اسیر مدل‌های پیشین نکنند و مثلا تحت تأثیر مدل‌های کلاسیک ساخت مستند نباشند. علاوه بر این، حوصله سربر و غیرقابل تحمل نباشند. تصور نکنیم هر کار عمیق یا پژوهشگرانه‌ای لزوماً باید خیلی بی‌مزه و غیرجذاب باشد. بلکه کاری کنیم که مردم حاضر باشند فیلم مستند بخرند و بنشینند در خانه‌شان نگاه کنند. تا این اتفاق نیفتد، سینمای مستند خودش برای خودش فقط فیلم می‌سازد، یعنی هزار نفر فیلم می‌سازند و همان هزار نفر هم فیلم‌های بقیه را می‌بینند. این چرخه، چرخه خوبی نیست. از آن‌طرف هم نباید دچار ابتذال شد؛ یعنی برای دیده شدن و جذابیت، سطح کار را پایین آورد. اگر بتوانیم این دو را در کنار یکدیگر رعایت کنیم، به نظرم اتفاق خوبی می‌افتد.

کتاب «۹۷۶روز در پس کوچه های اروپا» یادداشت های گزارش گونه دلاوری از دوران حضور در  دفتر خبرگزاری صداوسیما در بروکسل و حضور او در اروپا است. وی درباره احتمال تبدیل این کتاب به یک فیلم مستند و کارهای دست اجرایش گفت: این ایده در ذهن من هم بود و احتمال دارد با هدف تولید چنین مستندی سفر مجددی به کشورهای اروپایی داشته باشیم و داستان زندگی در اروپا را به صورت یک مستند بسازیم. مجموعه انقلاب جنسی‌ها نیز ادامه می یابد و قرار است «انقلاب جنسی ۴» نیز تولید شود. «متولد اورشلیم ۲» نیز در دست تولید است. خلاصه این که از انواع و اقسام ایده‌ها استقبال می‌کنیم.

این مجری تلویزیونی در انتها افزود: در مستندهایی که نام بردم نویسنده متن‌ها هستم و علاوه بر این، در اتاق فکر این پروژه ها نیز حضور دارم. همچنین در زمان نگارش فیلم‌نامه هم مشارکت فکری می‌کنم. اما چون راوی بیش از اندازه دیده می‌شود، دوست ندارم که نقش‌های مختلفی برای خودم طراحی کنم، همین‌قدر به نظرم کفایت می‌کند.